รอวันฟ้าหม่น: เตรียมรับมือภาวะสมองเสื่อมในวัยชรา

วัยชราเป็นช่วงเวลาที่รอคอยอย่างใจจดใจจ่อสำหรับหลายๆ คน แต่มันก็มาพร้อมกับความเสี่ยงต่อภาวะสมองเสื่อม ซึ่งเป็นโรคที่ค่อยๆ ทำลายความสามารถทางปัญญาและความจำ ลดทอนคุณภาพชีวิตในบั้นปลายลงอย่างมาก

ในปี 2564 องค์การอนามัยโลกประเมินว่ามีผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมทั่วโลกถึง 55 ล้านคน และคาดว่าตัวเลขนี้จะพุ่งสูงขึ้นถึง 139 ล้านคนภายในปี 2593 โดยประเทศไทยเป็นหนึ่งในประเทศที่มีผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมมากเป็นลำดับต้นๆ ของโลกด้วย

อะไรที่ทำให้เกิดภาวะสมองเสื่อม?

ภาวะสมองเสื่อมเกิดจากการเสื่อมสภาพของเซลล์สมอง ซึ่งอาจเกิดจากปัจจัยต่างๆ ได้แก่

• อายุ: อายุเป็นปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญที่สุดสำหรับภาวะสมองเสื่อม โดยความเสี่ยงจะเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญหลังจากอายุ 65 ปี
• พันธุกรรม: ประมาณ 60-80% ของความเสี่ยงต่อภาวะสมองเสื่อมนั้นมีสาเหตุมาจากพันธุกรรม
• โรคบางชนิด: โรคหัวใจและหลอดเลือด, โรคเบาหวาน, โรคความดันโลหิตสูง และภาวะซึมเศร้าล้วนเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะสมองเสื่อมได้
• ไลฟ์สไตล์: การสูบบุหรี่, การดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป, การรับประทานอาหารที่ไม่ดีต่อสุขภาพ และการขาดการออกกำลังกายล้วนเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะสมองเสื่อมได้

อาการของภาวะสมองเสื่อม

อาการของภาวะสมองเสื่อมอาจแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับชนิดของภาวะสมองเสื่อม แต่โดยทั่วไปแล้วอาการอาจรวมถึง:

• ความจำเสื่อม: ลืมเหตุการณ์สำคัญ, ลืมชื่อบุคคลหรือสถานที่
• ปัญหาทางภาษา: พูดหรือเขียนไม่คล่อง, หาคำพูดที่เหมาะสมไม่เจอ
• ปัญหาการวางแผนและการตัดสินใจ: วางแผนเรื่องง่ายๆ ไม่ได้, ตัดสินใจลำบาก
• ปัญหาการปฐมนิเทศ: หลงทางในสถานที่ที่คุ้นเคย
• การเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรม: กลายเป็นคนซึมเศร้า, ก้าวร้าว หรือวิตกกังวล

ประเภทของภาวะสมองเสื่อม

ภาวะสมองเสื่อมมีหลายประเภท แต่ประเภทที่พบได้บ่อยที่สุด ได้แก่:

• โรคอัลไซเมอร์: โรคนี้คิดเป็นสัดส่วนประมาณ 60-80% ของภาวะสมองเสื่อมทั้งหมด มีสาเหตุมาจากการสะสมของโปรตีนอะไมลอยด์เบต้าในสมอง
• ภาวะสมองเสื่อมแบบหลอดเลือด: เกิดจากการอุดตันหรือแตกของหลอดเลือดในสมอง
• ภาวะสมองเสื่อมส่วนหน้า: เกิดจากความเสียหายต่อส่วนหน้าของสมอง ซึ่งเกี่ยวข้องกับพฤติกรรมและอารมณ์
• ภาวะสมองเสื่อมแบบมิกซ์: เกิดจากปัจจัยหลายๆ อย่าง รวมถึงโรคอัลไซเมอร์และภาวะสมองเสื่อมแบบหลอดเลือด

การวินิจฉัยภาวะสมองเสื่อม

การวินิจฉัยภาวะสมองเสื่อมมักทำโดยแพทย์เฉพาะทางด้านประสาทวิทยา ซึ่งจะทำการซักประวัติ, ตรวจร่างกาย และทำการทดสอบทางจิตวิทยาเพื่อประเมินความสามารถทางปัญญาและความจำ

การตรวจเอกซเรย์ภาพสมอง เช่น MRI หรือ CT scan อาจช่วยแยกแยะโรคอื่นๆ ที่อาจทำให้เกิดอาการคล้ายกับภาวะสมองเสื่อมได้

การรักษาภาวะสมองเสื่อม

ปัจจุบันยังไม่มีวิธีรักษาภาวะสมองเสื่อมให้หายขาด แต่มีการรักษาที่สามารถช่วยชะลอการดำเนินของโรคและบรรเทาอาการได้ โดยการรักษาอาจรวมถึง:

• ยา: ยาบางชนิด เช่น cholinesterase inhibitors และ memantine อาจช่วยปรับปรุงความจำและความสามารถทางปัญญาในผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์
• การบำบัดด้วยกิจกรรม: กิจกรรมทางจิตใจ เช่น การอ่าน, การเขียน และการพัซเซิล อาจช่วยรักษาความสามารถทางปัญญาและทักษะการเคลื่อนไหว
• การบำบัดด้วยดนตรี: ดนตรีอาจช่วยกระตุ้นความทรงจำ, ลดความก้าวร้าว และปรับปรุงคุณภาพการนอนหลับ
• การดูแลผู้ป่วย: การดูแลผู้ป่วยภาวะสมองเสื่อมอย่างเหมาะสมมีความสำคัญอย่างมาก โดยควรเน้นการให้การสนับสนุนทางอารมณ์และการดูแลทางกายภาพที่จำเป็น

การป้องกันภาวะสมองเสื่อม

แม้ว่าเราจะไม่สามารถป้องกันภาวะสมองเสื่อมได้ทั้งหมด แต่ก็มีวิธีบางอย่างที่อาจช่วยลดความเสี่ยง ได้แก่:

• รักษาสุขภาพหัวใจ: ควบคุมความดันโลหิต, ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด และลดระดับคอเลสเตอรอล
• มีไลฟ์สไตล์ที่กระฉับกระเฉง: ออกกำลังกายสม่ำเสมอ, รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ และไม่สูบบุหรี่หรือดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป
• มีปฏิสัมพันธ์ทางสังคม: มีส่วนร่วมในกิจกรรมต่างๆ และติดต่อกับเพื่อนและครอบครัว
• กระตุ้นสมอง: เรียนสิ่งใหม่ๆ ทำงานฝีมือ หรือเล่นเกมที่ใช้สมอง
• ตรวจสุขภาพสมอง: พบแพทย์เพื่อรับการตรวจคัดกรองภาวะสมองเสื่อมเป็นประจำ

เรื่องราวจากผู้ป่วย

คุณยายบุญสม: "ฉันไม่เคยคิดว่าตัวเองจะป่วยโรคอัลไซเมอร์ ฉันเป็นคนกระฉับกระเฉงและแข็งแรงมาตลอด แต่หลังจากฉันเกษียณ ฉันก็เริ่มสังเกตว่าฉันลืมอะไรง่ายๆ บ่อยขึ้น เช่น ฉันลืมว่าฉันวางแว่นของฉันไว้ที่ไหน หรือฉันทำอาหารอะไรในเมื่อวาน"

"ตอนแรกฉันไม่คิดว่ามันจะรุนแรง แต่เมื่อเวลาผ่านไป อาการของฉันก็แย่ลง ฉันเริ่มลืมชื่อคนที่ฉันรู้จัก และฉันก็หลงทางในสถานที่ที่ฉันเคยคุ้นเคย"

"ฉันได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคอัลไซเมอร์เมื่อ 5 ปีก่อน ฉันรู้สึกกลัวและสับสน แต่ฉันก็ขอบคุณแพทย์และพยาบาลที่ช่วยเหลือฉัน"

"ฉันยังคงใช้ชีวิตอยู่ได้อย่างมีความสุข แม้ว่าฉันจะจำอะไรได้ไม่ดีเหมือนเมื่อก่อน ฉันใช้เวลาอยู่กับครอบครัวและเพื่อนๆ ฉันไปเดินเล่นในสวนทุกวัน และฉันก็ยังได้เรียนภาษาใหม่ๆ"

"ฉันอยากให้คนอื่นๆ รู้ว่าภาวะสมองเสื่อมไม่ได้เป็นจุดจบ มันเป็นเพียงจุดเริ่มต้นของบทใหม่ในชีวิต"

ตาราง 1: อาการของภาวะสมองเสื่อมที่พบบ่อย

ตาราง 2: ประเภทของภาวะสมองเสื่อม