ลอยกระทง : ประเพณีอันงดงามที่สืบทอดมาตั้งแต่โบราณ

ประวัติความเป็นมาของลอยกระทง

ประเพณีลอยกระทงเป็นประเพณีโบราณที่มีมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย โดยเชื่อกันว่ามีที่มาจากการบูชาพระแม่คงคา เพื่อขอขมาลาโทษที่ได้ทิ้งสิ่งปฏิกูลลงในแม่น้ำ และเพื่อขอพรให้มีน้ำอุดมสมบูรณ์ แต่เดิมนั้นประเพณีนี้จัดขึ้นในวันเพ็ญเดือนสิบสอง (เดือน 11) แต่ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนมาจัดในวันเพ็ญเดือนสิบเอ็ด (เดือน 10) เพื่อให้ตรงกับวันเพ็ญเดือนสิบสองของไทยเดิม

ความหมายของกระทง

กระทงเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในประเพณีลอยกระทง โดยมีความหมายที่ลึกซึ้งดังนี้

• รูปทรงของกระทง ซึ่งมักทำเป็นรูปดอกบัวหรือดอกจำปา แสดงถึงการบูชาพระแม่คงคาและความเจริญรุ่งเรือง
• ฐานของกระทง มักใช้หยวกกล้วยหรือใบตอง ซึ่งหมายถึงการขอขมาลาโทษต่อพระแม่คงคา
• สิ่งของที่ใส่ในกระทง เช่น ดอกไม้ เทียน ธูป หมายถึงการบูชาพระแม่คงคาและขอพรให้มีความสุข ความเจริญ

พิธีกรรมลอยกระทง

พิธีกรรมลอยกระทงมีขั้นตอน ดังนี้

1. การเตรียมกระทง โดยประดิษฐ์กระทงจากวัสดุธรรมชาติ เช่น หยวกกล้วย ใบตอง และดอกไม้
2. การจุดธูปเทียนบูชา ก่อนที่จะลอยกระทง ควรจุดธูปเทียนบูชาพระแม่คงคา และขอพรให้มีความสุข ความเจริญ
3. การอธิษฐาน ขณะลอยกระทง ควรอธิษฐานขอพรสิ่งที่ปรารถนา และขอขมาลาโทษพระแม่คงคาที่ได้ทิ้งสิ่งปฏิกูลลงในแม่น้ำ
4. การปล่อยกระทงลงน้ำ จากนั้นก็ปล่อยกระทงลงในแม่น้ำหรือแหล่งน้ำตามความเชื่อ

ความสำคัญของลอยกระทง

ประเพณีลอยกระทงมีความสำคัญทางด้านต่างๆ ดังนี้

• ด้านวัฒนธรรม เป็นประเพณีที่มีมาอย่างยาวนาน สืบทอดมาจากรุ่นสู่รุ่น ช่วยรักษาและส่งเสริมวัฒนธรรมไทย
• ด้านสิ่งแวดล้อม เป็นการสร้างจิตสำนึกรักษ์สิ่งแวดล้อม เพราะวัสดุที่ใช้ทำกระทงส่วนใหญ่เป็นวัสดุจากธรรมชาติที่ย่อยสลายได้ง่าย
• ด้านเศรษฐกิจ เป็นเทศกาลที่กระตุ้นเศรษฐกิจ โดยเฉพาะธุรกิจท่องเที่ยว การขายอาหาร และการผลิตกระทง

สถิติที่น่าสนใจเกี่ยวกับลอยกระทง

• ในปี 2564 มีผู้ลอยกระทงมากกว่า 10 ล้านกระทงทั่วประเทศ
• ประเพณีลอยกระทงสร้างรายได้ให้กับประเทศไทยกว่า 2,000 ล้านบาทต่อปี
• จังหวัดที่ลอยกระทงมากที่สุดคือ กรุงเทพมหานคร รองลงมาคือ นครราชสีมา และเชียงใหม่

ตารางเปรียบเทียบประเพณีลอยกระทงในแต่ละภาคของไทย

เรื่องราวและข้อคิดจากประเพณีลอยกระทง

• เรื่องราวที่ 1: ในสมัยโบราณ มีหญิงสาวชาวบ้านชื่อนางนพมาศ มีความงามเป็นที่เลื่องลือ แต่กลับมีนิสัยอิจฉาริษยา วันหนึ่งนางได้พบกับพระอินทร์ที่แปลงกายมาเป็นชายหนุ่ม และหลงรักพระอินทร์ทันที นางนพมาศจึงบนบานว่า หากได้สมหวังในรัก จะทำกระทงที่สวยที่สุดในโลกเพื่อบูชาพระแม่คงคา พระอินทร์เมื่อได้ยินดังนั้นจึงกลับไปยังสวรรค์ และเนรมิตให้นางนพมาศได้ลงไปเกิดใหม่เป็นพระธิดาของพระเจ้ากรุงภัครวัน ต่อมานางได้ประดิษฐ์กระทงที่สวยงามมาก และได้ขอพรจากพระแม่คงคาให้นางได้อยู่กับพระอินทร์ในชาติหน้า ในที่สุด นางก็ได้สมหวังในความรักและได้กลับไปอยู่กับพระอินทร์ในสวรรค์

ข้อคิดที่ได้: ความอิจฉาริษยาทำให้เกิดโทษมหันต์ การกระทำที่ดีงามจะได้รับผลตอบแทนที่งดงาม

• เรื่องราวที่ 2: ในสมัยโบราณ มีพราหมณ์หนุ่มรูปงามชื่อสวาหะ ได้พบกับนางบุษบากรณ์ธิดาของเศรษฐีในเมืองไมยราษฎร์ และได้ตกหลุมรักนางตั้งแต่แรกพบ สวาหะจึงเขียนจดหมายสารภาพรักและนัดหมายกับบุษบากรณ์ที่ริมแม่น้ำในวันเพ็ญเดือนสิบเอ็ด แต่ในคืนนั้นฝนตกหนักมากจนน้ำในแม่น้ำไหลเชี่ยว บุษบากรณ์จึงไม่สามารถไปพบสวาหะได้ สวาหะกลัวว่าบุษบากรณ์จะไม่มาตามนัดหมาย จึงกระโดดลงไปในน้ำและจมหายไป เมื่อบุษบากรณ์มาถึงริมแม่น้ำก็พบจดหมายของสวาหะ และเสียใจมากที่ไม่สามารถไปพบสวาหะได้ นางจึงประดิษฐ์กระทงเพื่อลอยอุทิศให้กับสวาหะ และตั้งจิตอธิษฐานขอให้ได้พบกับสวาหะอีกครั้งในชาติหน้า

ข้อคิดที่ได้: ความรักที่แท้จริงจะสามารถเอาชนะอุปสรรคต่างๆ ได้

• เรื่องราวที่ 3: ในสมัยโบราณ มีชายยากจนคนหนึ่งชื่อจันทร์ ได้พบกับนางเลือดขาวธิดาของเจ้าเมืองแห่งเมืองไพศาลี และได้ตกหลุมรักนางตั้งแต่แรกพบ จันทร์จึงตั้งใจทำงานหนักเพื่อหาเงินไปสู่ขอนางเลือดขาว แต่เมื่อจันทร์ทำงานเก็บเงินได้เพียงครึ่งทาง ก็ถูกโจรปล้นเสียจนหมดสิ้น จันทร์เสียใจมากและคิดที่จะฆ่าตัวตาย แต่แล้วจันทร์ก็ได้คิดขึ้นได้ว่า การฆ่าตัวตายไม่ใช่ทางออกที่ดีที่สุด จันทร์จึงตั้งใจทำงานหนักต่อไปจนสามารถเก็บเงินได้ครบ และได้ไปสู่ขอนางเลือดขาวมาเป็นภรรยา

ข้อคิดที่ได้: ความพยายามและความอดทนจะนำพาไปสู่ความสำเร็จ

ข้อผิดพลาดทั่วไปที่ควรหลีกเลี่ยงในการลอยกระทง

• การใช้โฟมและพลาสติกลอยกระทง วัสดุเหล่านี้ไม่ย่อยสลาย และจะกลายเป็นขยะในแม่น้ำ ทำให้เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อม
• การจุดดอกไม้ไฟหรือประทัดบนกระทง สิ่งเหล่านี้เป็นอันตรายและอาจทำให้เกิดไฟไหม้หรือระเบิดได้
• การทิ้งขยะลงในแม่น้ำ การทิ้งขยะลงในแม่น้ำจะทำให้เกิดมลพิษและทำลายสิ่งแวดล้อม

คำเชิญชวน

ประเพณีลอยกระทงเป็นประเพณีอันงดงามที่สืบทอดมาตั้งแต่โบราณ ควรค่าแก่การอนุรักษ์และสืบสานไว้ให้คงอยู่ต่อไป เราทุกคนควรมีส่วนร่วมในการรักษาความ